OP WEG NAAR EEN KAPELLEN​BAAN
Piet de Jonge
Antoine Achten vroeg me in de zomer van 2016 om eens langs te komen, hij wilde praten over de mogelijkheden voor een nieuwe beeldenroute in het gebied van het Land van Cuijk en Maasduinen. Daarover waren we snel uitgepraat: het idee sprak me niet echt aan. Het plaatsen van een paar beelden in deze mooie omgeving leek me geen zinvolle toevoeging. Toch bleven we praten, sterker nog, vijf jaar later zijn we nog steeds in gesprek. We kunnen ook terugkijken op een zware tocht om uiteindelijk vier kunstwerken te realiseren en daarmee het begin gelegd te hebben voor een Kapellenbaan.
In een wereld waar alles sneller gaat dan ooit, waar lawaai alomtegenwoordig is en het individu steeds meer zekerheden verliest, neemt de behoefte aan rust toe. Stilte en bezinning kunnen ons helpen om de wereld om ons heen te overdenken en voor onszelf opnieuw een plaats te bepalen. Dat is de grondgedachte van Kapellenbaan: een route langs oude en nieuw te bouwen kleine objecten waar bezoekers tot zichzelf kunnen komen en de wereld overdenken. De nieuwe kapellen zijn niet geconstrueerd vanuit een religieuze gedachte maar het zijn plaatsen waar de mens en zijn gedachten centraal staan. Door te kiezen voor het concept ‘kapel’ verbinden we deze nieuwe kunstwerken met historisch, religieus, erfgoed uit de omgeving.
Diverse denkers hebben zich uitgelaten over de behoefte aan en het belang van stilte:
De filosoof Jan Hendrik Bakker schrijft in ‘In Stilte, een filosofie van de afzondering’ (Atlas, 2015) over de basiswaarden natuur en maatschappij. Als we beide in evenwicht met elkaar willen ontwikkelen dan moeten we voorzichtig omgaan met deze twee fenomenen. Bakker pleit voor de herwaardering van de afzondering in stilte, een toestand die in onze tijd als zonderling, zielig of ongezond wordt gezien. Schrijvers en filosofen als Kierkegaard, Nietzsche en Thoreau zochten meer dan honderd jaar geleden al de afzondering en stilte op om kracht te putten en nieuwe energie te krijgen.
Voor ons geldt dit nog altijd en lijkt steeds meer noodzakelijk. Stilte en afzondering kunnen nu ook een protest zijn tegen economische verspilling en een antwoord geven op vervreemding van de maatschappij en het verlies aan privacy. Living off the grid en tiny houses zijn actuele fenomenen die voortgekomen zijn uit de behoefte duurzaam en spaarzaam met grondstoffen om te gaan en zich te onttrekken aan de voortdurende consumptie stimuli van ons kapitalistisch systeem. Jezelf afzonderen is in deze tijd moeilijker dan ooit, en daarom juist zo essentieel. Afzondering en stilte zijn manieren om onze individuele waarden te herijken.
In ‘De stilte van het licht’ dat kort voor zijn overlijden is gepubliceerd, benadrukt Joost Zwagerman de schoonheid en het belang van stilte. Het voorstellen van stilte als afwezigheid van geluid is geen enkel probleem volgens Zwagerman, maar het uitdrukken van stilte door middel van beelden, dát is eigenlijk een zoektocht naar het onmogelijke. Het gebruik van metaforen moet daarbij buiten beschouwing worden gelaten, zoals het afbeelden van een heel klein wezen in een uitgestrekt landschap. Je ziet dan immers wel de stilte, maar het is niet de stilte zelf: 'Het afbeelden van de stilte zelf, daar hebben veel kunstenaars in de twintigste eeuw hun tanden op stuk gebeten.'
Alain de Botton beschrijft in ‘Religie voor atheïsten’ (Atlas, 2011) hoe mensen op zoek zijn naar nieuwe vormen van samenleven. Hij gaat in op de behoefte aan bezinning die zorgt voor een nieuw soort verbondenheid. Hij stelt dat een discussie over geloven en niet-geloven niet interessant is en laat zien hoe religies gemeenschappen hebben gecreëerd. De Botton biedt echter een aantrekkelijker en hulprijker alternatief voor hun doctrines, rites en ideeën. Hij nodigt uit om te ontsnappen aan de dagdurende gekte van tv en internet, hij moedigt ons aan om er op uit te trekken en te genieten van kunst, architectuur en muziek. En dat is precies wat Kapellenbaan ook wil stimuleren. Onze eerste vier kapellen zijn gerealiseerd in 2020 en 2021.
Atelier van Lieshout ontwierp PANTA, deze kapel van polyester heeft een vreemde en ondefinieerbare vorm. Eenmaal binnen voel je de bescherming van het object en kijk je door een opening naar het landschap en een kerktoren in de verte. Panta betekent ‘alles’. Van Lieshout verwijst met de titel naar het begrip Panta Rhei (alles stroomt) van de Griekse filosoof Heraklitus. Als bezoeker van deze kapel ben je zowel middelpunt als onderdeel van een groter geheel.
Maria Roosen plaatste haar SHELTER, (ST. AGATHA) in de kloostertuin van het Kruisherenklooster in Sint Agatha. Het is een moderne eenpersoonskapel, een uitgeholde boomstam waar je in kunt staan en omsloten wordt door een dikke houten wand. Je kunt je schouderbladen wrijven tegen de borsten van deze heilige martelares. Agatha was één van de eerste vrouwelijke martelaren in de katholieke kerk. Haar borsten werden afgesneden toen ze weigerde haar geloof op te geven.
Roosen geeft je een gevoel van veiligheid en bescherming maar bezorgt je ook voldoende tactiele en visuele prikkels om je geest bezig te houden zoals de gekleurde glazen bollen boven je.
Sachi Myachi ontwierp KLOOSTERGANG voor een bijzondere plaats in de natuur. Myachi zocht naar een plek met water en met een mooi uitzicht over bomen en velden. Ze vond een schitterende locatie aan de Molenbeek in Vierlingsbeek waar lokale vakmensen het complexe houten bouwwerk uitvoerden naar haar ontwerp. Het is een achtvormige constructie met een verdieping die bezoekers uitnodigt om zowel naar binnen als naar buiten te kijken. Door deze extra bouwlaag ontstaat een nieuw perspectief. Ze laat de bezoeker steeds opnieuw kijken en genieten van de doorkijkjes in het bouwwerk en de verhouding tot de omgeving. De liggende acht is het symbool van oneindigheid.
Frank Havermans bedacht een GRENSKAPEL naar aanleiding van de vijfkantige grenspalen die hij aantrof in het gebied tussen Gennep en Gogh. Zijn kapel staat precies op de Nederlands-Duitse grens. Zijn stalen constructie roept gedachten op aan een buitenaards luchtschip maar eenmaal binnen voel je je welkom in een lichtblauwe eigen wereld waar het licht valt door de perforaties in de metalen schil. Havermans maakt op deze manier een grens zichtbaar die er letterlijk en figuurlijk niet meer is. Bij een bepaalde zonnestand projecteren de perforaties de exacte grens. Daarnaast werken de laatste perforaties als kijkgaten die zicht bieden op een oude grenspaal.
Vier kapellen voor de mens van nu, plaatsen waar ruimte is om te bedenken wie we zijn, waar we mee bezig zijn waar we naar toe willen. Het zijn geen plaatsen voor belijdenis, boetedoening of aanbidding maar bouwwerken waar kunstenaars hun inspiratie overbrengen op de bezoeker. Het gesprek met Antoine Achten gaat nog steeds door, we praten vooral over de volgende reeks kapellen. Uitgangspunt is een route waar oud en nieuw samengaan en een nieuwe culturele laag toegevoegd wordt aan bestaand erfgoed. Wij willen graag aansporen tot bezinning en impulsen geven voor nieuwe ideeën waarbij de route langs de nieuwe en oude kapellen van deze Kapellenbaan een aanleiding is.